هر کاری در زندگی آدابی
دارد و سفر کردن هم مانند سایر کارها
آدابی دارد که با آنها آشنا می شویم.
از دیدگاه قرآن و حدیث،
سفر افزون بر آثار ظاهری خود یعنی «خوش
کردن حال جسمی انسان» می‌تواند آثار معنوی
هم داشته باشد و «حال باطنی» انسان را هم
خوش کند. از دیدگاه قرآن کریم، سفر،
بهترین فرصت است برای دیدن آثار و احوال
گذشتگان و تأمل در زندگی کسانی که امروز،
خودشان نیستند، اما آثار زندگی آنها هست؛
خانه‌های نیمه خراب آنها، آثار تمدن
آنها و دارایی‌هایی که در روزگار کوتاه
زندگی خود به آن دلخوش بوده‌اند.
همچنین امام رضا(ع)
می‌فرمایند سفر خود را با «بسم الله
الرحمن الرحیم» آغاز کنید تا فرشته‌ای از
شما محافظت کند و شیطان همسفر شما نشود.
همیشه در اول هر مسافرتی
و حتی در اول هر حرکتی حتی خیلی کوتاه و
حتی به هنگام سوار شدن به وسیله ای
(ماشین،قطار،...) «بسم الله الرحمن
الرحیم» بگویید و سالم رفتن و سالم برگشتن
، اتفاق بدی نیوفتادن، تصادف نکردن ، خراب
نشدن وسیله ، حل شدن کارها ، خلوت بودن
مسیر، تصادف نکردن و هموار شدن راه را از
خداوند بخواهید.
قرآن کریم در آیات 137 و
138 سوره آل عمران می فرماید: پيش از شما
مللي بودند و رفتند در اطراف زمين گردش
كنيد تا ببينيد چگونه عاقبت هلاك شدند
آنان كه وعده خدا را تكذيب كردند اين حجت
وبيان براي عموم مردم و راهنما و پندي
براي پرهيزگاران است .
قرآن کریم در آیه21 سوره
مبارکه غافر می‌فرماید: آیا در زمین
نگردیده‌اند تا ببینند فرجام کسانی که پیش
از آنها [زیسته‌اند] چگونه بوده است؟
آنها از ایشان نیرومندتر [بوده] و آثار
[پایدارتری] در روی زمین [از خود باقی
گذاشتند] با این همه، خدا آنان را به کیفر
گناهانشان گرفتار کرد و در برابر خدا
حمایتگری نداشتند.
در این آیه شریفه به
خانه‌های بزرگ و قصرهای مستحکمی که مردمان
پیشین برای خود بنا کرده‌اند اشاره و
تأکید می‌شود این بناها که اکنون
خرابه‌هایی بیش نیستند، روزگاری افرادی را
در دل خود جای داده‌اند که می‌پنداشتند
زندگی طولانی یا جاودانه خواهند داشت، از
این رو خداوند را فراموش کردند و غرق در
گناه شدند و سرانجام هم به کیفر گناهان
خود رسیدند در حالی که نه خانه‌های
مستحکمشان و نه هیچ نیروی دیگری در برابر
خداوند نتوانست از آنها حمایت کند.
امام صادق(علیه السّلام)
در حديثي فرموده است:
مسافرت بايد براي يكي از
اين سه امر باشد:
1 ـ
تهيه توشه آخرت2 ـ تأمين معاش و زندگي3 ـ لذّت مباح و تفريح غير حرام
بنابراين، در سفرها بايد
آدابي را كه از پيشوايان دين نقل شده است،
به عنوان رهنمود گرفتن از مكتب، رعايت
كرد.
فوايد مسافرت بسيار است.
كسب تجربه و پخته شدن، آشناييها و
ارتباطات جديد، از آن جمله است.
نگاهي به مجموعه روايات
اسلامي، نكاتي را به عنوان «آداب سفر» به
ما ميآموزد كه مهمترين آنها، آموختنِ
«آيين همراهي و همسفري» است. تأكيد شده
است كه پيش از سفر، همسفر مناسبي پيدا
كنيد. چرا كه مسافرت تنهايي مكروه است.
رسول خدا(صلّی الله علیه و آله و سلّم) از
سه كس مذّمت كرده است: يكي آنكه غذايش را
تنها ميخورد، دوم آنكه در خانهاي تنها
ميخوابد ، سوّم آنكه تنها به مسافرتهاي
دور و دراز ميرود.
برخی دیگر از آداب سفر هم
در روایات مورد تأکید قرار گرفته از جمله
صدقه دادن در آغاز سفر که باعث دفع بلا
می‌شود، تنها سفر نکردن، وضو گرفتن و
خواندن دو رکعت نماز در کنار خانواده و
سپس راهی شدن، انگشتر عقیق به دست کردن،
خواندن آیه شریفه «سُبحانَ الّذی سَخَّرَ
لَنا هَذا وَ ماکُنّا لَهُ مُقرِنینَ و
اِنّا اِلی رَبّنا لَمُنقَلِبون»، خواندن
سوره مبارکه «انّا انزلناه» که به فرموده
امام صادق(ع) باعث سالم و آمرزیده پیاده
شدن از مَرکب می‌شود، خوشرفتاری و مزاح با
همسفران، محافظت از مال و دقت کردن در
هزینه‌ها، به اشتراک گذاشتن توشه سفر با
همسفران و خدمت کردن به همسفران.
امام صادق(ع) همچنین ضمن
روایتی چهار نشانه را به عنوان نشانه‌های
جوانمردی هنگام سفر ذکر می‌کنند:
المُرُوَّةُ فی السَّفَرِ کَثرَةُ الزادِ
و طِیبُهُ و بَذلُهُ لِمَن کانَ مَعَکَ، و
کِتمانُکَ علی القَومِ أمرَهُم بَعدَ
مُفارَقَتِکَ إیّاهُم، و کَثرَةُ المِزاحِ
فی غَیرِ ما یُسخِطُ اللّهَ عزّ و جلّ؛
جوانمردی در سفر عبارت است از: رهتوشه
زیاد و خوب و بخشش آن به همسفرانت، و
کتمان اسرار آنان بعد از جدا شدن از
آنها، و شوخی فراوان در آنچه که خداوند
عزوجل را به خشم نیاورد».(مکارم الأخلاق ج
1 ص 541 ح 1876)
پیامبر
اکرم(ص) می‌فرمایند: آقا و سَرور قوم، کسی
است که در سفر، خدمتگزار ایشان باشد.
امام صادق(ع) نیز تأکید
دارند که در سفر، هر شب آیت‌الکرسی
بخوانید تا خودتان و اموالتان محفوظ
بماند.
خواندن قرآن و ذکر گفتن
در طول سفر نیز از سنت‌های پیامبر اکرم(ص)
و اهل بیت(ع) است. بی‌شک کسانی که در سفر،
یاد خدا را فراموش نمی‌کنند و در کنار
بهره‌مند شدن از لذت‌های سفر به آثار
معنوی آن نیز توجه می‌کنند، بیشترین بهره
را می‌برند.
آداب ديگر سفر را طبق
تعاليم ديني، فهرستوار اينگونه مييابيم:
1 ـ خداحافظي كردن از
خانواده و بستگان از سوي مسافر، بدرقه
كردن كسي كه به سفر ميرود، از سوي اهل
خانه و بستگان.
2 ـ شروع كردن سفر با
«صدقه»، جهت سلامتي و رفع و دفع بلاها.
3 ـ خواندن دو ركعت نماز،
دعا كردن و جان و مال خانواده را به خدا
سپردن و بر او توكل كرد.
4 ـ خواندن اين دعا: «بسم
اللّه، آمَنتُ باللّه، توكّلتُ عَلَي
اللّه، ماشاءَ اللّه، لا حولَ و لا
قوَّة الاّ باللّه.»
5 ـ برداشتن عصا، يا
وسيلهاي جهت دفع شرّ و خطرات احتمالي و
حمل ابزار دفاعي.
6 ـ همراه داشتن مسواك و
شانه و لباس و ظرف.
7 ـ همراه برداشتن مواد
غذايي و خوراكهاي مورد نياز و رهتوشه سفر.
8 ـ همراه داشتن داروهاي
مورد نياز، سوزن، نخ، طناب و زيرانداز.
9 ـ رعايت اخلاق خوب با
همسفر در طول مسافرت.
10 ـ در سفر، بار بر دوش
ديگران نبودن، خرج خود را به گردنِ ديگران
نينداختن.
11 ـ مراعات حال همسفر،
در صورتي كه خسته يا مريض باشد.
